KHI KỶ LUẬT HỌC ĐƯỜNG KHÔNG CHỈ LÀ PHÁP LUẬT, MÀ LÀ TRÁCH NHIỆM GIÁO DỤC

Trong bối cảnh bạo lực học đường ngày càng gia tăng, câu hỏi về cách quản lý và xử lý vi phạm trở nên cấp bách hơn bao giờ hết. Thay vì chỉ dùng những hình thức trừng phạt truyền thống như đình chỉ, kỷ luật hay kiểm điểm, các chuyên gia đề xuất một cách tiếp cận mới vừa nghiêm túc, vừa chữa lành nhằm giúp học sinh trưởng thành từ chính những sai lầm của mình. Một hệ thống không chỉ giữ vững trật tự mà còn xây dựng lòng tin, gắn kết cộng đồng học đường.

Vai trò của răn đe vẫn là nền tảng không thể phủ nhận. Nhà trường cần thiết lập quy tắc rõ ràng, ràng buộc mạnh mẽ để duy trì trật tự. Tuy nhiên, trật tự chỉ bền vững khi học sinh cảm thấy an toàn và có thể quay về sau mỗi lần phạm lỗi. Những hình thức xử lý cứng rắn như đình chỉ hoặc treo lớp tạo ra hiệu ứng ngắn hạn, nhưng lâu dài dễ gây ra sự cô lập, thiếu kết nối và hình thành tâm lý phòng thủ trong học sinh. Hơn nữa, các hình thức đó chưa kể đến việc bỏ qua nguyên nhân sâu xa như tổn thương tâm lý, sĩ diện hay áp lực từ mạng xã hội, khiến các vấn đề chưa thực sự được giải quyết từ gốc rễ.

Trong vụ việc đau lòng mới đây tại Thanh Hóa, khi nam sinh lớp 12 bị đâm tử vong, rõ ràng cần một hệ thống kỷ luật toàn diện hơn. Một nền tảng bền vững là sự kết hợp giữa bảo vệ nạn nhân, phòng ngừa tái phạm và phục hồi mối quan hệ trong cộng đồng. Pháp luật đã cung cấp các công cụ cần thiết, nhưng quan trọng là lắp ghép đúng để tạo nên một kiến trúc pháp lý phù hợp: đó chính là bộ ba trụ cột của công lý trong giáo dục.

NHIỀU HƠN MỘT CHƯƠNG TRÌNH XỬ LÝ, ĐÓ LÀ HỆ THỐNG PHÒNG NGỪA VÀ HỒI PHỤC

Nghị định 80/2017/NĐ-CP đã mở đường cho một môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh và phòng chống bạo lực học đường. Song song đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ra mắt các văn bản mới nhằm thúc đẩy chuyển đổi từ xử lý sau vi phạm sang các hoạt động phòng ngừa, hỗ trợ và phục hồi.

Thông tư 18/2025/TT-BGDĐT về tư vấn học đường và công tác xã hội thể hiện rõ xu hướng này. Thay vì chỉ là tác nhân tham vấn đơn thuần, nhà trường cần xây dựng cấu trúc tổ chức bài bản, có đội ngũ nhân sự chuyên trách, quy trình rõ ràng từ tiếp nhận, sàng lọc, can thiệp đến theo dõi. Điều này giúp nhà trường phát hiện tín hiệu sớm, điều phối đối thoại để giải quyết vấn đề từ gốc, đồng thời hỗ trợ tâm lý cho học sinh và gia đình một cách bảo mật, tôn trọng. Quan trọng là, thay vì điểm danh và lập biên bản, công tác này được thiết kế để nâng cao khả năng đọc hiểu, ứng xử và phòng ngừa các hành vi tiêu cực.

Thông tư 19/2025/TT-BGDĐT về quy định kỷ luật mới tái định nghĩa rõ về kỷ luật không bạo lực. Nó cấm mọi hình thức xúc phạm, xâm hại tinh thần và thể chất, đồng thời đẩy mạnh sự tham gia của gia đình trong quá trình xử lý. Gia đình phối hợp chặt chẽ với nhà trường thông qua cam kết trách nhiệm, biến họ thành chủ thể của quá trình giải quyết, không còn là khán giả thụ động hay người đưa ra biện pháp giảm nhẹ.

KHI PHÁP LUẬT VÀ QUY TRÌNH HÀNH ĐỘNG THẮNG THEO ĐƯỜNG ĐI CỦA SỰ NHẤT QUÁN

Sự phối hợp chặt chẽ giữa pháp luật, chính sách và thực tiễn là nền tảng cho một hệ thống xử lý đúng đắn. Thay vì chỉ đếm các quyết định kỷ luật ký, các quốc gia như New Zealand hay Singapore đã làm rõ ràng các tiêu chí đánh giá hiệu quả qua số vụ tái diễn, thời gian phản ứng và cảm nhận an toàn của học sinh.

Để giải quyết hiệu quả các vụ bạo lực, các trường cần xây dựng quy trình tiếp nhận và xử lý toàn diện, minh bạch, bắt đầu từ việc ghi nhận các tín hiệu sớm qua nhiều kênh, bảo mật và phân loại các mức độ vi phạm. Khi đủ điều kiện, sẽ tiến hành đối thoại phục hồi, nơi học sinh, phụ huynh và nhà trường cùng thảo luận, nhận trách nhiệm, đề ra hành động cụ thể để bồi thường và sửa chữa. Các cam kết giữa ba bên kèm theo hệ thống theo dõi sát sao sẽ đảm bảo vòng xử lý được khép kín, củng cố lòng tin và giúp các em hiểu rõ trách nhiệm của mình.

QUY TRÌNH ĐÁNH GIÁ KỶ LUẬT VÀ ĐO LƯỜNG HIỆU QUẢ

Thay vì chỉ dựa vào cảm tính, các trường cần thu thập và phân tích dữ liệu rõ ràng để đánh giá hiệu quả của các biện pháp xử lý. Ba chỉ số chính cần theo dõi là tỷ lệ tái phạm trong vòng 3-6 tháng, tốc độ phản ứng sau phát hiện vi phạm và cảm giác an toàn của học sinh trong lớp. Khi các chỉ số này tiến bộ theo hướng tích cực, tức là giảm tái diễn, rút ngắn thời gian can thiệp và nâng cao cảm nhận an toàn, có thể khẳng định hệ thống đang hoạt động tốt.

Ngược lại, nếu các số liệu không thay đổi hoặc xấu đi, cần rà soát lại quy trình xử lý, nâng cao kỹ năng tư vấn và tích hợp các kỹ năng xã hội, cảm xúc trong hoạt động lớp học. Đây là cách đảm bảo giáo dục không chỉ dựa vào hình thức, mà còn thực chất mang lại sự thay đổi tích cực.

TRẢI NGHIỆM THẬT TỪ Ở CẢNH GIÁC QÚA CÁC QUỐC GIA

Các mô hình quốc tế như New Zealand hay Singapore đã chứng minh rằng kỷ luật không chỉ là hình phạt, mà thực chất là một phần của quá trình giáo dục nhân cách. Mỗi khi xảy ra va chạm, thầy cô và học sinh cùng trả lời ba câu hỏi: ai bị ảnh hưởng?, cần làm gì để sửa chữa? và ai sẽ thực hiện phần việc đó. Đây là cách tạo điều kiện để các em tự chủ, hiểu rõ trách nhiệm và trưởng thành qua sai lầm.

Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi những kinh nghiệm này. Điều quan trọng không phải đếm số quyết định kỷ luật, mà đo lường các thay đổi trong tái diễn, phản ứng và cảm nhận của cộng đồng. Khi đó, kỷ luật không còn đơn thuần là kiểm điểm, mà trở thành công cụ thực sự giúp hình thành nhân cách và gìn giữ môi trường giáo dục an toàn, nhân văn.