HÀNH TRÌNH HỒI SINH MEN GỐM THANH HÀ CỦA NGHỆ NHÂN TRẺ GEN Z
Nếu đã từng đặt chân đến phố cổ Hội An, chắc chắn bạn không thể quên hình ảnh những con tò he đất nung còn nguyên màu gạch mộc mạc, giản dị. Nhưng ngày nay, giữa lòng làng Thanh Hà cổ kính, một thế hệ trẻ đã và đang làm sống lại dòng men gốm trứ danh, từng thất truyền hơn 100 năm trước. Đó chính là Nguyễn Viết Lâm, chàng nghệ nhân trẻ tuổi, người đã đặt chân vào hành trình nghiên cứu và sáng tạo để mang sắc thái mới cho nghề gốm truyền thống.
Sinh trưởng trong một làng gốm hơn 500 tuổi, từ nhỏ Lâm đã quen với đất sét, thấy bà cố thi thoảng tráng men những chiếc bình, chén… rồi trầm ngâm ngắm. Ông kể: “Bà tôi hay nói về ba dòng gốm chính của làng: đỏ, sành và tráng men. Trong đó, gốm tráng men là tinh xảo nhất nhưng khó làm nhất, kỹ thuật phức tạp, giá thành cao nên dần thất truyền.” Vì tiếc nuối cho di sản của cha ông, Lâm cùng cha bắt đầu hành trình phục dựng lại kỹ thuật gốm men cổ.
Sau khi tốt nghiệp lớp 12, chàng trai trẻ quyết định rẽ hướng về quê nhà, bắt đầu mày mò, nghiên cứu bằng tất cả đam mê và sự kiên trì. “Từ những thông tin ít ỏi còn lại trong ký ức của người già, tôi suy luận đất sét ở vùng sông Thu Bồn phù hợp để chế tạo men sứ. Một lần tình cờ, tôi phát hiện nhiều nét tương đồng giữa gốm Thanh Hà và kỹ thuật của các dòng gốm nổi tiếng của Nhật Bản như Arita, Mino hay Kiyomizu,” Lâm chia sẻ.
Chuyến hành trình kéo dài hơn sáu năm của Lâm là chuỗi ngày không ngừng thử nghiệm, thất bại rồi thành công đến kỳ diệu. Những lần thất bại với đất pha cát, men không lên màu đều giúp anh rút ra bài học quý báu. Đến khoảng ba năm trước, anh mới “tìm ra” công thức tráng men màu da lươn đặc trưng của làng mình. “Mỗi lần thử nghiệm, tôi đều ghi chép cẩn thận để đúc kết ra mẫu số chung. Đặc biệt, trong thành phần có vôi, tro địa phương giúp men lên màu chuẩn xác,” anh kể.
Từ sắc men cổ, Nguyễn Viết Lâm bắt đầu thử nghiệm sáng tạo các màu sắc, hiệu ứng thị giác phù hợp với phong cách thủ công truyền thống. Anh tạo ra những bình gốm lớn rực rỡ, có hiệu ứng rạn nứt như bông hoa hoặc lấp lánh như cát ngọc do những biến thiên nhiệt độ khéo léo. Thời điểm “lật tẩy” thành công màu da lươn, Lâm không giấu nổi niềm vui: “Mỗi mẻ men dậy màu là thành quả của sự kiên trì và công phu, đó là sản phẩm của đất và lửa, của ký ức dân gian và niềm đam mê sáng tạo.”
Tuy nhiên, để gốm men Thanh Hà đi vào lòng người, Lâm phải đối mặt với nhiều thử thách về thị trường. Ban đầu, nhiều người còn hoài nghi vì quen với gốm thô, chỉ quen nhìn gốm tráng men kiểu truyền thống không màu sắc. Anh kiên nhẫn dẫn khách tham quan quy trình từ tạo hình đất sét, tráng men, đến nung lò, để họ hiểu rõ giá trị của dòng men xưa. Nhờ những trải nghiệm chân thực, mọi người dần tin tưởng và yêu thích những sản phẩm thủ công độc bản.
Công đoạn làm gốm của Lâm hoàn toàn thủ công, đậm chất nghệ thuật handmade. Cùng nhóm thợ gồm vợ, em trai và cha, anh giữ trọn sự tỉ mỉ trong từng bước chế tác. “Chúng tôi không làm giả cổ, mà là hoài cổ, mỗi sản phẩm đều mang phong cách riêng, thể hiện sáng tạo cá nhân nhưng vẫn giữ giá trị truyền thống,” anh chia sẻ.
Chất men cổ, kỹ thuật thủ công, nét chạm khắc tinh tế giúp phân biệt gốm Thanh Hà với các dòng gốm khác trên thị trường. Lâm cười: “Chỉ cần xem hình thức chế tác cộng với chất men xưa, ai cũng dễ nhận diện”. Đồng thời, anh dự định mở rộng tiếp thị qua mạng xã hội, bán hàng trực tuyến và tổ chức workshop để truyền cảm hứng, giữ gìn nghệ thuật làm gốm của quê hương.
Trong tương lai, Nguyễn Viết Lâm vẫn kiên trì theo đuổi sứ mệnh bảo tồn và phát huy giá trị gốm men cổ của Thanh Hà. Anh mong muốn câu chuyện phục sinh này sẽ tiếp tục lan toả, góp phần đưa gốm Thanh Hà không chỉ nổi tiếng trong nước mà còn vươn xa ra thế giới.