Ngày đầu đất nước độc lập, bài toán giáo dục đã trở thành chiến lược then chốt để xây dựng tương lai bền vững Trong những ngày tháng khó khăn ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu, và mọi nỗ lực đều hướng tới việc diệt giặc dốt để giữ vững nền độc lập
DIỆT GIẶC DỐT – BƯỚC ĐẦU CHO SỨ MỆNH DÂN TỘC
Hơn 90% dân số thời kỳ đó mù chữ, trường lớp thiếu thốn, số lượng giáo viên ít ỏi. Trong hoàn cảnh gian khó ấy, lời kêu gọi của Bác đã trở thành kim chỉ nam cho một chiến lược dài hạn: nâng cao dân trí để củng cố nền độc lập vững chắc. Diệt “giặc dốt” không chỉ là nhiệm vụ cấp bách, mà còn là nền tảng để người dân có đủ năng lực giữ vững quyền tự chủ, bảo vệ thành quả cách mạng và cùng xây dựng đất nước.
CẢI CÁCH GIÁO DỤC NĂM 1945 VÀ NỀN MÓNG GIÁO DỤC QUỐC DÂN
Chỉ trong vòng vài tuần sau ngày độc lập, Bộ Quốc gia Giáo dục đã đề xuất dự thảo cải cách toàn diện, thể hiện tầm nhìn chiến lược của chính quyền cách mạng non trẻ. Trọng tâm của đề án là hình thành nền giáo dục quốc dân – giáo dục vì toàn dân, nhằm phục vụ lợi ích chung thay vì đào tạo công chức cho bộ máy cai trị cũ. Từ đó, giáo dục trở thành quyền lợi và nghĩa vụ của mọi công dân, bắt đầu từ việc phổ cập chữ quốc ngữ để biến nó thành công cụ tri thức đại chúng. Đề án còn hướng tới xây dựng một nền giáo dục gắn liền với đời sống xã hội, đào tạo thế hệ trẻ có đủ tri thức và ý chí dựng nước, đồng thời thúc đẩy sự liên hệ giữa học tập và lao động sản xuất.
Các mục tiêu rõ nét của đề án bao gồm phổ cập chữ quốc ngữ, xây dựng nền giáo dục phù hợp với thực tiễn xã hội, kiểm soát thi cử, bằng cấp, và đặc biệt chú trọng đạo đức, tinh thần công dân, lòng yêu nước; hướng tới phát triển nhân cách toàn diện của cá nhân. Năm 1946, chính phủ ban hành các sắc lệnh khẳng định tôn chỉ giáo dục vì lý tưởng quốc gia – dân chủ, dựa trên nguyên tắc dân tộc, khoa học, đại chúng. Điều đáng kể là chính sách miễn phí và bắt buộc tiểu học, mở ra quyền học tập cho trẻ em, còn từ năm 1950, đại học bắt đầu giảng dạy bằng tiếng Việt – dấu mốc thể hiện bản sắc dân tộc và ý chí độc lập trong giáo dục.
PHONG TRÀO BÌNH DÂN HỌC VỤ – CHUYỂN ĐỘNG DÂN TỘC ĐẦY CẢM HỨNG
Có thể nói, nếu đề án cải cách giáo dục 1945 là tầm nhìn chiến lược thì phong trào Bình dân học vụ chính là hiện thực sôi động, thể hiện quyết tâm của cả dân tộc trong việc “kháng chiến hóa” giáo dục. Ngày 8.9.1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh thành lập Nha Bình dân học vụ, mở lớp học ban đêm dành cho nông dân, thợ thuyền. Đây là quyết định lịch sử, mở đầu cho chiến dịch xóa mù chữ trên phạm vi toàn quốc.
Phong trào lan rộng nhanh chóng, trở thành cuộc vận động toàn dân, với khẩu hiệu “Người biết chữ dạy người chưa biết, ai chưa biết thì đi học.” Các lớp học thường dựng ở đình làng, kho thóc, bãi đất trống; dù ánh sáng chỉ từ những ngọn đèn dầu, ý chí của người dân vẫn rực cháy. Sau một năm, hơn 2,5 triệu người đã biết đọc biết viết, góp phần thay đổi diện mạo văn hóa đất nước. Đặc biệt, phong trào không chỉ nâng cao dân trí mà còn mở ra cơ hội thoát nghèo cho hàng triệu người nghèo, thể hiện tinh thần dân chủ bình đẳng và nhân văn sâu sắc.
Từ Con Chữ Đến Thắp Sáng Tri Thức Số – Chặng Đường Hiện Đại
Phong trào Bình dân học vụ đã gieo mầm cho tinh thần tự học, học suốt đời, tạo nên nền móng cho sự phát triển sau này của nền giáo dục Việt Nam. Trong bối cảnh hiện nay, khi thế giới bước vào kỷ nguyên số, bài học xưa vẫn còn nguyên giá trị.
Chuyển đổi số không còn chỉ là câu chuyện công nghệ nữa, mà trở thành cuộc chiến tranh giành tri thức, nơi mỗi người đều có cơ hội tiếp cận công nghệ và tri thức số như smartphone, các nền tảng học tập trực tuyến hay dịch vụ tài chính số. Để không ai bị bỏ lại phía sau, Việt Nam cần phát triển hạ tầng kỹ thuật số, phổ cập kỹ năng số, mở rộng nền tảng học liệu miễn phí, đặc biệt hỗ trợ nhóm yếu thế.
Trong đó, Nghị quyết số 71 của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đến năm 2045 – tròn một thế hệ sau ngày độc lập – nước ta sẽ sở hữu hệ thống giáo dục quốc dân hiện đại, công bằng, chất lượng cao, nằm trong nhóm 20 nền giáo dục hàng đầu thế giới. Điều này không chỉ giúp nâng cao trình độ cá nhân, mà còn phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, thúc đẩy khoa học công nghệ, đưa đất nước tiến tới vị thế phát triển, thu nhập cao và cạnh tranh toàn cầu.
Bài học của 80 năm trước vẫn còn nguyên giá trị về tầm nhìn, tinh thần toàn dân và nhân văn trong giáo dục. Trong mọi hoàn cảnh, lãnh đạo đất nước vẫn xem giáo dục là chìa khóa của tương lai; mọi người đều cần chung tay xây dựng môi trường học tập bình đẳng, nhân văn và không ngừng đổi mới để kiến tạo một xã hội phát triển bền vững, tiếp nối truyền thống cách mạng của dân tộc.